Біздің миымыз бен жадымыз – бұл нағыз биологиялық керемет.
Біз химиялық және биологиялық процестер тұрғысынан жадымыздың қалай жұмыс істейтінін терең талдамаймыз, тек шетел тілдерін үйрену үшін маңызды тақырыптарға тоқталамыз.
Жадымызды біз туралы барлық естеліктерді, шынайы тәжірибелерімізді, білімдерімізді, ойларымызды, сезімдерімізді және тағы да басқа мәліметтерді сақтайтын үлкен қойма ретінде қарастырайық.
Сіз түсінгендей, бұл – өте үлкен көлемдегі деректер. Адам мұндай ақпарат көлемінен шатасып кетпес үшін, бізде саналы және бейсаналы деңгейлер бар.
Сананы шамның жарығы деп елестетіңіз. Қайда жарық түсірсеңіз, жадтағы сол қорапты ашып, ондағы ақпаратты аласыз. Мысалы, қазір апельсинді елестетіңіз.
Сіздің санаңыз (шамның жарығы) апельсиннің суреті сақталған жад ұяшығына жарық түсіріп, сіз оны елестете аласыз.
Саналы деңгей – бұл қазіргі сәтте немесе жадыңызда, қиялыңызда назар аударып отырған нәрсе.
Мидың бұл бөлігі сіздің автоматты түрде жасайтын әрекеттеріңізге жауап береді, осылайша санаңызға артық жүктеме түспейді.
Мысалы, велосипед тебуді үйренуді еске түсіріңіз. Алғашында миыңызға бұл әрекетті орындау өте қиын болды – бар күшіңіз тек велосипед тебуге жұмсалды.
Бірақ сіз велосипед тебуді үйренгеннен кейін, бұл әрекет автоматты түрде орындала бастайды, сіз тіпті тепе-теңдікті қалай сақтау керектігі туралы ойламай-ақ басқа нәрселерді ойлап жүре бересіз.
Демек, бейсаналы деңгейдің басты мақсаты – санаңызға түскен жүктемені азайту, оны басқа нәрсеге босату.
Шетел тілін мәңгі меңгеру үшін, алдымен жадының қалай жұмыс істейтінін түсіну қажет. Жадының екі басты ерекшелігі бар:
Бұл жад адамға белгілі бір нәрсені (түсті, жағдайды, жүзді, жануарды, суретті, дыбысты және т.б.) қысқа уақытқа – 15 секундтан бірнеше минутқа дейін есте сақтауға мүмкіндік береді. Кейін бұл ақпаратты еске түсіру қиын болады.
Бұл жад түрі ақпаратты шексіз көлемде сақтауға мүмкіндік береді.
Иә, дұрыс естідіңіз, миыңыз дұрыс қолданылған жағдайда ақпаратты шексіз көлемде сақтай алады.
Ұзақ мерзімді жад ақпаратты бүкіл өмір бойы сақтай алады.
Мысал ретінде, сіз бірінші үйренген ана тіліңізді алсақ, оны өмір бойы ұмытпайсыз. Бұл дәл ұзақ мерзімді жадтың қызметі.
Біздің оқыту бағдарламаларымызда пайдаланылатын негізгі әдістердің бірі – ақпаратты бірден ұзақ мерзімді жадқа сақтауға арналған стратегия. Бұл стратегияның көмегімен сіз ондаған жылдар өткеннен кейін де үйренгеніңізді еске түсіре аласыз.
Жаңа тілді меңгеру процесін жаңа үй тұрғызу ретінде елестетейік.
Жаңа үйді (жаңа тілді) еш негізсіз, бос кеңістікте тұрғызуға бола ма? Жоқ. Бізге мықты іргетас қажет (ұзақ мерзімді жадта бар білімдеріңіз).
Осылайша, жаңа тілді меңгеру үшін бар білімдеріңізді іргетас ретінде пайдаланасыз.
Мұның себебі – алдыңғы оқу бағдарламаларының нәтижесіздігі: олар жаңа білімді бос кеңістікте тұрғызуға тырысты.
Қазір біз ағылшын тіліндегі I сөзінің мағынасын мәңгі есте сақтаймыз. I сөзі «Мен» деп аударылады.
Бұл сөзді есте сақтау үшін ойыңызға қандай әдістер келеді?
– Қайта-қайта қайталау?
– Көзге көрінетін жерге жазып қою?
– Әр таң сайын айту?
– Телефон экранына қою?
Бұл әдістер онша тиімді емес, өйткені олар ақпаратты ұзақ мерзімді жадқа көшіруге мүмкіндік бермейді.
Енді сіздің жадыңызда бар іргетас туралы ойланайық.
Мысалы, 1 санын алайық. Сіз оны өз тіліңізде жақсы білесіз.
1 саны ағылшын тіліндегі I әріпіне ұқсайды, солай ма?
Ал 1 саны нені білдіреді? Бір адамды елестетейік – ол сіз.
1 саны – бұл «Мен». Мен бірмін немесе бір адаммын.
Біз сізге бұрыннан таныс сан арқылы жаңа сөзге мызғымас нейрондық байланыс құрдық.
Қазір сіз ағылшын тіліндегі I сөзі мен әрпін мәңгі есте сақтадыңыз. Келесі жолы оны көргенде, мағынасы санаңызда автоматты түрде пайда болады.
Осы әдісті қолдана отырып, шетел тілінде 1 сағаттан аз уақытта 350-500 сөзді есте сақтауға болады.
Бұл – қажетті тілді қолданатын адамдардың сөйлеуінің 80%-ын қамтитын сөздер саны.
Әрине, сөздерді дұрыс айтуды да меңгеру қажет, ал бұл туралы сіз біздің бағдарламаларымыздың бірінде білесіз.